Plac Szczepański 2 - miejsce powielania „Przeglądu Polskiego” wydawanego przez Szare Szeregi w l. 1941-42



4.2. Wzmianki w opracowaniach: [chronologicznie]

4.2.1. Rozynek Jerzy, Krakowskie „Szare Szeregi” w latach 1939-1945. Zarys działalności, Praca magisterska napisana w Zakładzie Historii Polskiej Najnowszej UJ pod kierunkiem prof. dr Józefa Buszko, 1968

Praca nad ostateczną redakcją, sporządzeniem matryc i powieleniem wydania A „PP”, prowadzone były w godzinach nocnych w biurach Land wirtschaftliche Zentralstelle - przy placu Szczepańskim 5, gdzie ojciec jednego z członków redakcji - Feliksa Piórka - był dozorcą. Techniczną oprawą wydania zajmował się St. Szczerba „Linus”, w mieszkaniu którego przy ul. Mikołajskiej 5 przez pewien czas (w 1941 r.) mieściła się powielarnia „PP”. Z wiosną 1942 r. dzięki osobistym kontaktom komendanta „Smoka” St. Okonia „Sumak”, po przeniesieniu powielarni „PP” do mieszkania „Szarotki” J. Struś-Marszałek w Borku Fałeckim - i wobec ambicji L. Guzego „Broniec” przejścia z powielania na druk, nawiązano kontakt z szefem BIP-u 61 „Bernardem”, którego podkomendnym był „Broniec”. W myśl zawartej z BIP-em 61 umowy grupa miała za zadanie składać „Małopolski Biuletyn Informacyjny” oraz „PP”, zmieniając tylko winietę pisma. Zecerami byli kolejno: Mieczysław Pacek „Marian”, St. Szczerba „Linus” i L. Guzy „Broniec”. Drukarnia w Borku, z polecenia BIP-u 61 drukowała także „Chłopską Myśl”, jednocześnie prowadząc współpracę z drukarnią z Woli Justowskiej, znajdująca się w mieszkaniu dr Korbutowej. Pod koniec 1942 r., wskutek braku fachowych sił, opóźnienia wydań, niestarannej szaty graficznej tygodnika, współpraca z „Bernardem” ustała; drukarnię przeniesiono do Kosocic, a redakcja powróciła do powielania „PP”. Materiał informacyjny czerpano w dalszym ciągu z serwisu radiowego, dostarczonego z Myślenic; artykuły w „PP” pisywali m.in. St. Szczerba „Linus”, L. Guzy „Broniec”, „Akant” – Adam Kania, „Bard” – Eugeniusz Kolanko i wielu innych. (s. 27)

***

4.2.2. Kurowska Magdalena, Szare Szeregi w Krakowie 1939-1945, „Krzysztofory” (Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego miasta Krakowa), 1978, nr 5

Po upływie miesiąca zaczęto organizowanie w Krakowie drugiego, równolegle do Myślenic działającego ośrodka wydawniczego. Rozpoczęto od zainstalowania w mieszkaniu pp. Szczerbów przy ul. Mikołajskiej 5 radioodbiornika i powielacza na którym powielano rubrykę „Wiadomości z ostatniej chwili", dodając ją do każdego egzemplarza „PP" przywiezionego z Myślenic. Niedługo potem zaczęto powielać całość „Przeglądu Polskiego" wydania A (krakowskiego), natomiast „Słoneczny" powielał w Myślenicach wydanie B (myślenickie) i nadal prowadzili centralny nasłuch. W styczniu 1943 r. do tych dwóch doszło jeszcze wydanie C (tarnowskie), powielane przez hm. Wincentego Muchę z Mościc. W Krakowie kierownikiem zespołu wydawniczego został Leszek Guzy, a redaktorem technicznym Stanisław Szczerba. Powielarnia mieściła się w dobrze zamaskowanej komórce przylegającej do mieszkania p.p. Szczerbów przy ul. Mikołajskiej 5. Lokal ten nie był jednak całkiem bezpieczny, duże zagrożenie stwarzała cukiernia znajdująca się w najbliższym sąsiedztwie mieszkania, odwiedzana licznie przez konfidentów i szpicli gestapowskich. Toteż Leszek Guzy i Kazimierz Sobolewski skwapliwie skorzystali z możliwości przeniesienia punktu wydawniczego do biur Landwirtschaftliche Zentralstelle przy pl. Szczepańskim 2, gdzie ojciec jednego z członków grupy prasowej, Feliksa Florka („Zbójnik") był dozorcą, a sam „Zbójnik" pracował w niej jako woźny. Stwarzało to doskonałe warunki do wykorzystywania w porze nocnej pomieszczeń biurowych do powielania „PP". Dobrą stroną nowego punktu była możliwość wykradania z magazynów urzędu papieru, matryc, farby powielaczowej, a także wykorzystywania maszyn biurowych do sporządzania matryc. Oczywiście wykradzione materiały nie pokrywały w pełni potrzeb pisma, głównymi zaopatrzeniowcami redakcji byli krewni, znajomi lub sami członkowie grupy prasowej pracujący w instytucjach, urzędach czy sklepach dysponujących takimi materiałami. Dość nikły procent pochodził z zakupu za pieniądze złożone przez czytelników „PP". Ponieważ płaski hektograf przeniesiony od Szczerbów nie był najprostszy w obsłudze Feliks Florek zabrał z magazynów stary nie używany już powielacz bębnowy, który był łatwiejszy w użyciu. „Przegląd Polski" mógł wrócić do poprzedniego formatu, jakość pisma uległa znacznej poprawie.

***

4.2.3. Porębski Stanisław, Krakowskie Szare Szeregi, w: Szare Szeregi. Harcerze 1939-1945, Warszawa 1988

„Przegląd Polski” był powielany w mieszkaniach: ul. Czysta 11 (Kunze), do V 1941 r.; ul. Długa 64 (Wajdziński) do V 1941 r.; ul. Mikołajska 5 (Szczerba) do IX 1941 r.; pl. Szczepański 2 (Florek – w biurze Landwirtschaftliche Zentralstelle w godz. od 23 do 5 rano) do V 1942 r.; Borek Fałęcki (Marszałkówna) do XI 1943 r.; ul. Chłopickiego 3 (Pogan) do IV 1944 r.; ul. Długa 6 (Guzy) do 4 V 1944 r.
„Przegląd Polski” w treści zawierał: wiadomości agencyjne, wiadomości z ostatniej chwili, aktualna publicystykę „Nakazy dnia” – stała rubryka, „Na ziemi Polskiej” – stała rubryka, wiersze, przedruki np. z „Biuletynu Informacyjnego”, fragmenty Kamieni na szaniec, czasami wklejane fotografie.

***

4.2.4. Leonhard Bolesław, Kalendarium z dziejów harcerstwa krakowskiego 1910-1950, Kraków 2001

Wrzesień 1941
- Feliks Florek zgłasza możliwość bezpieczniejszego powielania „Przeglądu Polskiego” w miejscu jego pracy w Landwirtschaftliche Zentralstelle przy pl. Szczepańskim 2, gdzie przenosi się tajne wydawnictwo z mieszkania państwa Szczerbów przy ul. Mikołajskiej 5.
Kwiecień 1942
- W związku z powołaniem Feliksa Florka do Baudienstu wydawnictwo „Przeglądu Polskiego” zostaje przeniesione z biura Landwirtschaftliche Zentralstelle przy pl. Szczepańskim 2 w Krakowie do lokalu w Borku Fałęckim wynajętego przez Annę Marszałkównę ps. szarotka.



4.3. Wzmianki w relacjach i wspomnieniach

4.3.1. Sobolewski Kazimierz, Tak było! Wspomnienia z lat 1939-1945, Myślenice 2000 (s. 85-86)

Powielanie naszych wydawnictw przenieśliśmy na wniosek Felka do pomieszczeń Landwirtschaftliche Zentralstelle przy Placu Szczepańskim 2, gdzie ojciec jego był dozorcą, a sam „Zbójnik” pracował w charakterze woźnego wspomnianej instytucji. W oficynie kamienicy mieściło się kasyno SS. Orzekliśmy, że tutaj właśnie będzie się pracowało najbezpieczniej w myśl przysłowia, że najciemniej pod latarnią.
Florek z tytułu pełnionej funkcji posiadał klucze do owego biura, w którym zresztą w dzień pracowali w większości urzędnicy Polacy. Myszkując po magazynie znalazł w nim wyrzucony jeszcze przed wojną na złom stary angielski powielacz rotacyjny. Remontowany wspólnymi siłami „Zbójnika” i „Brońca” dał się w końcu uruchomić! Miał wady: podczas pracy głośno klekotał i nadmiernie szybko targał matryce tak, że dla każdej strony trzeba było sporządzać podwójne, a nawet czasem potrójne woskówki. Odbitki jednak dawał ładne. Naturalnie wciągnęliśmy go do naszego inwentarza.
Nie muszę chyba dodawać, że obydwaj systematycznie podbierali matryce, farby i papier z magazynku biura.
Właśnie! Od jesieni 1941 r. „Przegląd Polski” wykonywany był na niemieckich materiałach.
Gdy ich odwiedziłem, chcąc stwierdzić naocznie owe, tak przez Leszka wychwalane idealne warunki pracy, zaproponowali mi bezczelnie skorzystanie ze znajdującej się w urzędzie łazienki dyrektora – Niemca. Nie odmówiłem. Przyznać muszę, że owa nocna kąpiel w czyściutkiej, wykładanej kafelkami wannie, przy użyciu świetnego, wonnego mydła, sprawiła mi spora satysfakcję.

***

4.3.2. Anna Marszałek, Relacja

Przegląd Polski powielano na Szczepańskiej w biurze niemieckim, gdzie ojciec Feliksa Florka „Zbójnik” był woźnym.

***

4.3.3. Feliks Florek, Relacja

Pierwszy kontakt z K. Sobolewskim ps. „Słoneczny” nawiązał L. Guzy na zlecenie St. Okonia. A w listopadzie i grudniu spał u mnie pl. Szczepański 2.
[…]
W grudniu K. Sobolewski spał u mnie w magazynku akcesoriów pogrzebowych N. Wolnej na stryszku. A właściwie całą noc nie zmrużyliśmy oka, ustalał z L. Guzym łączność Kraków – Myślenice. L. Guzy już w ten czas łączył nici Komendy Chorągwi Krakowskiej. Rano poszli na spotkanie z K. Wajdzińskim ul. Tomasza 13-15 ustalili przeniesienie nasłuchu radiowego a także przygotowanie matryc do powielania do Myślenic.
[…]
W słoneczną niedzielę grudnia znów spał u mnie K. Sobolewski a o godz. 14-15tą L. Guzy i ja poszliśmy na spotkanie hm Seweryna Udzieli z Sobolewskim do kościoła św. Krzyża i pojechał do Myślenic.
[…]
Jeździli jako pierwsi łącznicy wiadomości radiowych później „Przeglądu Polskiego” a to Stanisław Szczerba ps. „Linus”, Józef Szczerba ps. „Żbik”, ja Feliks Florek ps. „Zbójnik” i Leszek Guzy ps. „Broniec”, który odbierał od nas pocztę, radia zmontowane przez K. Sobolewskiego, matryce gotowe z nasłuchem do powielania itd. Punkt odbioru był przy ul. Mikołajskiej 5 u p. Szczerbów, ode mnie często u mnie pl. Szczepański 2.
[…]
W komórce obok mieszkania p. Szczerbów ul. Mikołajska 5 powielano do września 1941 r.
Ponieważ w cukierni Głogowska były łapanki i według obserwacji podejrzane typy (konfidenci). Tylne wyjście z cukierni było w bramie, naprzeciw komórki, co stwarzało duże zagrożenie zdecydowali przenieść do mnie F. Florka powielanie pl. Szczepański 2.
[…]
Od 1941 r. pracuję jako woźny, zaopatrzeniowiec kuchni oraz biur w materiały w oddziale Izby Rolniczej z pl. Szczepańskiego 2 pod nr 8 dyrekcja (landwirtschaftehe-Zentralstelle) III piętro lewe front. Cyklostyl płaski przenieśliśmy z L. Guzy do mnie z ul. Mikołajskiej 5 na pl. Szczepański 2. Od września 1941 r. tu powielaliśmy pod koniec kwietnia 1942 r. Powielaliśmy z L. Guzym dwóch nocą od 23.00-5.00 rano, tak że o godz. 6-tej przychodzili woźni i musiało być czysto. Powielaliśmy też ulotki, a z 1941 r. na 1942 r. też „Przegląd Polski Młodych”. Z początku 1942 r. L. Guzy robił próby druku na Woli Justowskiej, lecz to mu nie wychodziło, brak zecera, w tym okresie powielaliśmy 1-2 kartki „Przeglądu Polskiego”. We wrześniu 1939 r. Guzy przyniósł aparat do łapania ostatniej chwili o godz. 23.00 przez 1-1,5 miesiąca, lecz mało czasu zostawało na powielanie. Tak, że według pamięci L. Guzy ostatnią chwilę odbierał wcześniej u Zygmunta Pogana ps. „Zbroja” przenosił na matrycę i przychodził do mnie powielać „Przegląd Polski”. Po aresztowaniu St. Okonia ps. „Sumak” nie było dalszych aresztowań. Powielanie „P.P.” prowadziliśmy dalej u mnie pod koniec kwietnia, gdyż na 4 maja 1942 r. dostałem wezwanie do baudienstu. To zaskoczyło mnie i L. Guzego, gdyż praca układała nam się dobrze. […] Nadmienię, że 8 XII 1941 r. przyjechał na lustrację K. Sobolewski jako szef prasy K.H. „Szaro Szeregowej”. Lokal mu się podobał i zrobił cztery zdjęcia w czasie powielania. Powielając w Izbie Rolniczej dużą część papieru 80%-100%, matryc 60%, farby 40% mieliśmy z biura Izby. We wrześniu 1941 r. wziąłem powielacz bębnowy z magazynu, który po konserwacji wspaniale powielał. Izba Rolnicza miała nowy. Na powielaczu bębnowym 400-500 szt. „Przeglądów Polskich” i więcej powielano kilku kartkowych, a z 1941-1942 r. też „Przegląd Młodych”. Materiały, powielacz, radio, chowaliśmy we wnęce nad wejściem na strychu. Tam też od 1941 r. do maj 1944 r. do aresztowania miał skrytkę L. Guzy. Były kenkarty, pieczątki, małe paczki amunicji, broń przejściowo, radiowe części itd.
[…]
Paczkowane Przeglądy chowaliśmy w komórce obok mego mieszkania na parterze koło piwnicy.
L. Guzy z komórki brał dla kolporterów P.P. Ja kolportowałem 100-150 szt., a w 1943 r. nosiłem 20-30 szt. do straży ul. Zamojskiego. Skrytkę kontaktową mieliśmy u mnie w bramie, skrzynka pocztowa dolna lewo. Po aresztowaniu ktoś wrzucił mi kartkę L. Guzy aresztowany.
[…]
Pod koniec kwietnia 1942 r. L. Guzy i ja F. Florek na ręczny wózek zakładu pogrzebowego N.Wolnej, załadowaliśmy: papier, matryce, farby i cyklostyl.
Rano między 8-10.00 godz. z placu Szczepańskiego przewieźliśmy do Borku Fałęckiego ul. Łukasińskiego 16 (dziś). Był to ranny słoneczny dzień. Była to dość nerwowa przeprowadzka przez Zakopiańską w prawo koło budynku Solwaju. Po dojechaniu na miejsce oddychaliśmy swobodnie. W czasie okupacji byłem tam ten jeden raz.
[…]
L. Guzy zostawiał mi porcję „Przeglądu Polskiego” w komórce pl. Szczepański 2. Gazetki roznosiłem czytelnikom i wracałem dołączając do powracających z pracy przy ul. Miodowej. Przy jednym z tych wyjść złapał mnie patrol baudienstu z tramwaju nr 3, dostałem po twarzy i trzy dni bunkra, uniknąłem Libanu. To był grudzień 1943 r. bez jedzenia i picia – siedząc lub klęcząc.
[…]
O aresztowaniu na Grzegórzkach St. Szczerby, A. Kani dowiedziałem się od siostry Heleny Szczerby w bramie gdzie mieszkałem pl. Szczepański 2, była bardzo rozżalona, czy przyszła do mnie specjalnie nie pamiętam.
[…]
Podaję jeszcze łącznika chyba AK dziś nie pamiętam, co tydzień był u mnie pl. Szczepański 2. Gołdyn im.? (garbaty) z Kościelca łącznik Kraków – Kościelec, którego gestapo aresztowało przy spotkaniu w Krakowie.
[…]
K. Sobolewski pamiętał o strychu i że spał u mnie w mieszkaniu w 1939 r. oraz że dostał przyrząd, ale nie wspomniał w pamiętniku.



4.4. Bibliografia

- Kurowska Magdalena, Szare Szeregi w Krakowie 1939-1945, „Krzysztofory” (Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego miasta Krakowa), 1978, nr 5
- Leonhard Bolesław, Kalendarium z dziejów harcerstwa krakowskiego 1910-1950, Kraków
- Porębski Stanisław, Krakowskie Szare Szeregi w: Szare Szeregi. Harcerze 1939-1945, Warszawa 1988
- Rozynek Jerzy, Krakowskie „Szare Szeregi” w latach 1939-1945. Zarys działalności, Praca magisterska napisana w Zakładzie Historii Polskiej Najnowszej UJ pod kierunkiem prof. dr Józefa Buszko, 1968
- Sobolewski Kazimierz, Tak było! Wspomnienia z lat 1939-1945, Myślenice 2000

Narwa kpt., oficer zawodowy, do Brygady dołączył 12 VI 1945 i tego samego dnia został mianowany p.o. dowódcą 2 Batalionu, od 21 VII 1945 zastępca dowódcy IV Bat., 26 VII 1945 zwolniony z Brygady.

Necel Ryszard ppor., 19 IV 1944 przydzielony do plutonu żandarmerii, 24 VI 1945 w "służbie wykonawczej plutonu żandarmerii", zginął w wypadku samochodowym 4 VIII 1944.

Niedziałkowski Zygmunt "Norwid"w kompaniach Norwid Zygmunt, ur. 10 IX 1920 Warszawa, ppor. rez. piech., wykształcenie średnie (brak języka obcego), z zawodu urzędnik prywatny, absolwent konspiracyjnej szkoły podchorążych piechoty (1943/44, 6 miesięcy w Warszawie), od 12 VI 1945 oficer w IV batalionie Brygady Świętokrzyskiej, po reorganizacji z 17 VIII 1945 dowódca plutonu 6 kompanii, od 21 IX 1945 d-ca IV plutonu w komp. 4005, od 11 X 1945 OZ, od 21 XI 1945 d-ca IV plut. w komp. 4010, od 18 XII 1945 d-ca plut. w komp. 4017, 5 I 1946 zwolniony z komp. 4017, 12 I 1946 zwolniony z Brygady, od 1 IV 1946 ponownie w Brygadzie Świętokrzyskiej, dca plutonu w komp. 4028 (4104).