"... budynek stacyjny uległ zniszczeniu. Z dachów, okien i drzwi prawie nic nie pozostało, a magazyny kolejowe po prostu znikły..."
"...wysadzono w powietrze kładkę i mosty wiodące do parku miejskiego i dzielnicy "koło nowego ogrodu". Kładka dla pieszych została już naprawiona.

a3_038_1

"...most dla ruchu kołowego, wiodący do ulicy Smykowieckiej, wyleciał w powietrze wśród ogłuszającego wprost huku..."
(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985)

a3_038_2

"Most nad wiaduktem "Na Brodzkiem" wysadzono już w 1915 r. Dyle i belki prowizoryczne zostały obecnie zniszczone..."

a3_039_1

(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985)

a3_039_2

Ulice Tarnowskiego i Ostrogskiego nie tak jaskrawo świadczą o tych dniach okropnych, które szczęśliwie już minęły. Mocno wszakże zniszczone są domy przy ul. Nizszej Mickiewicza, w bezpośrednim sąsiedztwie z kościołem parafialnym..."
(Fot. Tadeusz Kiszelka 1917r. Dar Zygmunta Kiszelki, Opole, 1978r.)

a3_040_1

"...przy ul. Ruskiej, na pl.Zbożowym, w przyległych zaułkach żydowskich spotyka się co krok gruzy i ruiny..."
(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985r).

a3_040_2

W prawym górnym rogu widoczna wieża kościoła dominikańskiego .

a3_041_1

(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985)

a3_041_2

Fot. Tadeusz Kiszelka-1917. Dar Zygmunta Kiszelki, Opole 1978.

a3_042_1

"Podczas odwrotu wojsk rosyjskich w czasie ofensywy majowej w roku 1915 spalili Rosjanie położony na skraju przedmieścia Zarudzie, wielki młyn parowy posła Rudolfa Galla. Gdy dla pozoru, z chwilą gdy ofensywa stanęła przed Tarnopolem, Rosjanie polecili szukać za "winowajcą" pożaru, straż miejska przedłożyła w "ujeździe" świadkami stwierdzone nazwiska właściwych podpalaczy. Wówczas "ujezdny" wpadł na kapitalny pomysł obciążenia winą straży i za karę wywiezienia całego trenu miejskiej straży do Rosji..."

a3_042_2

a3_043_1

(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985r).

a3_043_2

(Ze Zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Heleny Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985r).

a3_044_1

Środa 25.07.1917r.
"...po silnej kanonadzie artylerii austriackiej przez całą noc za cofająca się armią rosyjską, zobaczono o godz. 5-tej rano pierwsze patrole niemieckie..."
Z pamiętnika jednej Tarnopolanki:
"Noc może jeszcze straszniejsza od poprzednich, bo po prostu obłąkała
już wszystkich nadzieja. Odzyskujemy ja i tracimy. Wyglądamy okropnie. Oczy zmęczone, przerażone, wyczekujące. Usta szepcą coś, co nie wiąże się w zdania. Jakieś pytania i wykrzykniki bez treści, co chwila płacz zmęczonych piersi. Na dzieci to już patrzeć nie można. Szczęście, że blisko jest studnia, więc mamy przynajmniej wodę, której co chwila tu tak potrzeba. Dobre, bohaterskie Siostry/ Józefinki przy ulicy Kościelnej w gmachu p. województwa/ święte miejsce! Drzwi się otwierają: wpada inna Siostra są zwycięskie oddziały!..."

(Fot. Aleksander Solecki 1917. Dar Janiny Soleckiej-Górkiewicz, Kraków 1978r).

Patrol huzarów pruskich na rynku tarnopolskim.

a3_045_1

"...wyjechałem we czwartek 26-go lipca 1917r. rano ze Złoczowa. Przybyłem koleją na godz. 12 do Jazierny... przypadkiem spotkana dorożka tarnopolska zawiozła mnie do Tarnopola w niespełna trzy godziny... w odległości trzech kilometrów z wyżyny widać doskonale miasto. Na moście zagrobelskim mija mnie samochód z cesarzem Wilhelmem..."
Pruski kaizer, sprzymierzeniec Austriaków nie chciał dzielić się zwycięstwem z cesarzem austriackim Karolem, wjeżdzał do zdobytego przez wojsko pruskie Tarnopola, jako jedyny zwycięzca...

(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985)
Na Starym Rynku, gdyby nie ruiny, można by powiedzieć za Anglikami: "business as usual".

a3_046_1

Poniedziałek 30-go lipca 1917r.
"Dopiero w cztery dni po pobycie kaizera Wilhelma w Tarnopolu"...
u wjazdu do Tarnopola otoczył cesarza Karola szwadron pruskich huzarów. Cesarz w jak najpowolniejszym tempie przybył na Rynek witany okrzykami... przeszedłszy przed frontem kompanii honorowej pozdrowił oficerów, rozmawiał dłuższy czas z przedstawicielami armii hiszpańskiej, szwedzkiej, duńskiej i peruwiańskiej oraz przedstawicielami cywilnymi, których przedstawił namiestnik jenerał Huyn..."

Dar Marii Moschitz-Mosickiej, Gorzów Wlkp. 1978.

Cesarz w rozmowie z Stanisławem Moschitzem komisarzem powiatowym, najstarszym rangą urzędnikiem austriackim zastanym na miejscu.

a3_047_1

Tarnopol. Cesarz Karol I. - Kaiser Karl I.

a3_048_1

Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985.

a3_048_2

"15 LIPCA 1919"
Dywizja Strzelców Polskich pod dowództwem gen. de Champeaux wstąpiła bohatersko do Tarnopola".
Taki napis wykuto na kamieniu pamiątkowym, który na froncie miał wyryte:
"Wilhelm, Deutschlands Kaiser, König von Preüssen, weilte hier am 26.07.1917 auf dem Gefeldestand Seines ersten Garde-Feld-Artillerie-Regiments".
Dziwna historia kamienia, przy którym spotkali się trzej nasi zaborcy: położył go Prusak na galicyjskiej- austriackiej wtedy ziemi, by zostać zniszczonym przez Rosjan- bolszewików w czasie oblężenia miasta w 1944r.
(Dar Macieja Gallosa, Bytom 1989)

a3_049_1

Szymon Petlura w salonce na dworcu kolejowym w Tarnopolu - wrzesień 1920r.
(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985r).

a3_050_1

Petlurowcy w Tarnopolu, wrzesień 1920r.
(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków 1985r).

a3_051_1

Petlurowcy w Tarnopolu, wrzesień, 1920r.
(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985).

a3_052_1

Polacy internowani przez Ukrainców 1919r.
(Ze zbioru Romasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowa, Kraków 1985r.

W środku grupy w mundurze Janicki Bolesław, 4 na prawo od niego Włodzimierz Lenkiewicz /w kapeluszu/.

a3_053_1

"...Polacy po przerzuceniu kładki na Serecie, pod silnym obstrzałem artylerii ukraińskiej, przeszli na prawy brzeg 15-go lipca o godz. 2.30 nad ranem. Za pierwszym patrolem wkroczyła do miasta lotna kampania, za nią 5-ty pułk legionowy, za którym z kolei 5-ta kampania 13 pp. "Dzieci Krakowa". Natychmiast obsadzono wzgórza za miastem i samo miasto. Pierwsze oddziały zostały wycofane, ustępując miejsca VI. Dywizji Hallerczyków pod dowództwem gen. Champeaux. Fakt ten został upamiętniony na drugiej stronie kamienia pamiątkowego, postawionego przez Prusaków 26.08.1917, napisem wyrytym w językach francuskim i polskim: 15.07.1919 dywizja strzelców polskich pod dowództwem generała Champeaux wstąpiła bohatersko do Tarnopola."

Zdjęcie z tej uroczystości.
(Dar Macieja Gallosa, Bytom 1989)

a3_054_1

Hallerczyk - 1920
(Dar Leszka Tarczyńskiego, Zabrze - 1977r.)

a3_055_1

Sapka Michał
Zagrobela
(Dar Zofii Sapka-Welc, Wałbrzych 1980r.)

a3_055_2

1920r. Hallerczycy w Zagrobeli.
(Dar Zofii Sapka-Welc, Wałbrzych 1980r.

a3_056_1

Armia Ochotnicza - 1920r.
(Dar Zofii Sapka-Welc, Wałbrzych 1980)

a3_057_1

Jan Ciastoń 18.X.1896-16.I.1975 /Edinburgh/
Legionista
b. dowódca 6 p. Legionów

(Dar Marii Czarneckiej, Zabrze 1978r.)

a3_058_1

21.03.1921r.
Starosta Jurystowski w rozmowie z Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim.
(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków 1985.

a3_059_1

Powitanie Naczelnika Państwa na dworcu kolejowym w Tarnopolu.
"...z wielkim wzruszeniem witał Naczelnika sędziwy chłop z Ihrowicy Janko Biłous...wręczył chleb czarny i sól..."

Janko Biłous /tyłem do obiektywu/.

a3_060_1

"Msza polowa na olbrzymim placu Sobieskieg, na plantacjach zdeptanych przez dzikie hordy bolszewickie, uroczystość poświęcenia sztandarów , wbijanie w ich drzewce gwoździ, dekorowanie bohaterów 53 i 54 pp. krzyżami "Virtuti Militari" i Krzyżami Walecznych..."

(Dar Marii Maj-Smoluchowskiej, Kraków 1986).

a3_061_1

a3_062_1

a3_062_2

"...sztandary dwóch pułków, utworzonych na ziemi włoskiej, które były zawiązkiem dzisiejszej 12. Dywizji Piechoty, a mianowicie "Giuseppe Garibaldi" i "Adama Mickiewicza". Na wstęgach tych sztandarów barwy włoskiej, napisy włoskie. Dziś 53 p.p. owej dywizji otrzymał z rąk przedstawiciela króla włoskiego, szefa misji wojskowej gen. Romei nowy, bardzo piękny sztandar, ofiarowany przez kobiety włoskie z Turynu..."

(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar. H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków 1985).

a3_063_1

(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków 1985).

a3_064_1

"...gen. Romei, przed złożeniem owego sztandaru w ręce Naczelnika Państwa, wygłosił w j. włoskim przemówienie..."

a3_064_2

"...Naczelnik wziął z rąk generała Romei sztandar, ucałaował krawędź purpury i wręczył go dowódcy 53 p.p. płk. Golachowskiemu, który ukląkł, ucałował sztandar i oddał go chorążemu..."

a3_065_1

"...drugi sztandar pułkowy również oddał Naczelnik dowódcy 54 pp. płk. Fiałkowskiemu. Wojsko sprezentowało broń, orkiestra odegrała hymn narodowy..."

a3_065_2

Naczelnik Państwa odczytał nazwiska oficerów i żołnierzy 53 i 54 pp, którym nadał za bohaterstwo krzyże "Virtuti Militari" i odznaczonym przypiął na piersiach. Generał Januszajtis odczytał nazwiska odznaczonych Krzyżem Walecznych. Było ich kilkudziesięciu. Ceremoni dekorowania dokonali generałowie polscy, francuscy Niessel i Raynal i włoski Romei..."

a3_066_1

"...nastąpiła rewia wojsk ...konnica z trębaczami potem korowód cywilny...organizacja "Strzelca"... i kolejarzy rozpoczynała pochód, potem około 500 koni licząca licząca banderia chłopska...Stow. "Gwiazda" ze sztandarem, gmina wyznaniowa, Stow. "Jad Charuzim", organizacje oświatowe i społeczne Tarnopola i powiatów, kilkutysięczna rzesza dziatwy szkolnej polskiej, ruskiej i żydowskiej, organizacje skautowe..."

a3_067_1

a3_067_2

(Ze zbiorów Tomasza Rudziewicza, dar. H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków 1985).

a3_068_1

a3_068_2

Defilada przysposobienia wojsk w Tarnopolu.

a3_069_1

16-go grudnia 1923r.
Dzięki pobratymcom-Ukraińcom, którzy zniszczyli w r. 1918pomnik Adama Mickiewicza, Tarnopolanie przeżywali po raz drugi odsłonięcie pomnika, tym razem w innym kształcie. Na cokole przybyły dwie nowe daty: "1918 zniszczony" i "1923 odbudowany"

(Ze zbioru Tomasza Rudziewicza, dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków, 1985).

a3_070_1

(Dar Marii Maj-Smoluchowskiej, Kraków, 1985).

a3_070_2

III Wojewoda tarnopolski
dr Mikołaj Kwaśniewski
16.03.1927 - 14.12.1928.
(Dar Macieja Gallosa, Bytom, 1989).

a3_071_1

6-go maja 1930r.
Dworzec kolejowy.
W oczekiwaniu na przyjazd Józefskiego, ministra Spraw Wewn.
(Dar Kamili Jetschin-Muzykowej, Częstochowa, 1984).
Od lewej:1.Starosta Malicki Tomasz
2.prezes sądu okr. Linder Stanisław
3.
4.
5.
6.prokurator Muzyka Bronisław
7.wojewoda Muszyński Kazimierz
8.woj.inspektor Policji Państwowej dr. Hass
9.
10.naczelnik stacji kol. PKP.

a3_072_1

24-go września 1933r.
Uroczystości 250-lecia Odsieczy Wiedeńskiej w Tarnopolu.
(Dar Kamili Jetschin-Muzykowej, Częstochowa, 1984).
Od lewej:1. 2.kpt.Pacześniowski, 3. 4.woj.Moszyński, 5.płk.Wojtkielewicz, 6. 7. wicewoj.Gintowt-Dziewałtowski, 8. 9.burmistrz Lenkiewicz, 10. 11. 12.poseł z Kozowej Klich /z laską/.

a3_073_1