|
Opracowania / Projekty \ Pomniki i tablice w Krakowie \ Martyrologia Żydów
|
|
1.
Głaz z tablicą pamięci pomordowanych
ul. Szeroka, skwer od północnej strony ulicy
Autor:
Inicjator:
Fundator: Fundacja Rodziny Nissenbaumów
Wymiary: 60 cm x 80 cm
Materiał: głaz granit, podstawa beton, tablica metal
Inskrypcja: [gwiazda Dawida] miejsce zadumy nad męczeńską śmiercią / 65 tysięcy obywateli polskich narodowości / żydowskiej z Krakowa i okolic zamordowanych / przez hitlerowców w czasie II wojny światowej // place of meditation upon the martyrdom / of 65 thousand polish citizens of jewish / nationality from Cracow and its environs / killed by the nazis during world war II // [inskrypcja po hebrajsku] fundacja rodziny Nissenbaumów / The Nissenbaum Foundation
Bibliografia: A. Legutko-Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 104.
|
DO GÓRY ID: 14487 A:
|
|
2.
Krzesła-pomniki
plac Bohaterów Getta
Autorzy: Piotr Lewicki, Kazimierz Łatek
Inicjator: Bogusław Sonik
Fundator: Gmina Kraków, sponsorzy; pierwszym darczyńcą był Roman Polański; dużą sumę podarowała fundacja Stevena Spielberga
Materiał: metal
Wymiary: wysokość krzeseł cm — cm
Data otwarcia: 8 grudnia 2005
Uwagi: Od początku wojny hitlerowcy prowadzili planową eksterminację Żydów. Pierwszym jej etapem było zgromadzenie wszystkich krakowskich Żydów w obrębie getta. 13-14 marca 1943 nastąpiła eksterminacja getta. Na plac Zgody [ob. pl. Bohaterów Getta] spędzono wysiedlanych z Krakowa Żydów; starcy, dzieci, chorzy zostali wywiezieni do Auschwitz-Birkenau, nadający się do pracy do obozu w Płaszowie. Pusty plac upamiętnia ofiary eksterminacji. Inspiracją dla projektantów aranżacji były słowa Tadeusza Pankiewicza (Apteka w getcie krakowskim): „Na placu Zgody niszczeje nieprzeliczona ilość szaf, stołów, kredensów i innych mebli, przenoszonych nie wiadomo już po raz który z miejsca na miejsce”. Obok upamiętniających ofiary eksterminacji krzeseł, na placu powstał także „budynek zadumy”, miejsce refleksji dla odwiedzających to miejsce.
Corocznie w rocznicę tego wydarzenia z placu wyrusza Marsz Żywych.
Bibliografia: AGA, Plac Bohaterów Getta otwarty, „Gazeta Krakowska” 09 XII 2005; Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 135; Encyklopedia Krakowa, s. 74; K. Fijałek, Plac Bohaterów Getta. Rozstrzygnięto konkurs architektoniczny. Krzesła na bruku, „Gazeta Wyborcza” [„Gazeta w Krakowie”], Kronika Krakowa, s. 350; B. Sonik, Pomyślmy o placu Zgody, „Gazeta Wyborcza” 2001 (SIE) Krzesła na placu. Zamiast asfaltu i autobusów, „Dziennik Polski” 2003 nr 283 (8 076) z 5 grudnia; Rożek, Przewodnik, s. 566-567; A. Legutko-Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 167-170; T. Pankiewicz, Apteka w getcie krakowskim.
|
DO GÓRY ID: 14486 A:
|
|
3.
Muzeum Historyczne m. Krakowa, Oddział Apteka Pod Orłem
pl. Bohaterów Getta 18
Uwagi: Wystawa „Apteka w getcie krakowskim”, prezentowana w autentycznych wnętrzach, dokumentuje działalność właściciela firmy Tadeusza Pankiewicza i jego asystentek w latach okupacji niemieckiej oraz martyrologię krajowskich Żydów.
Firma od 1910 r. należała do Pankiewiczów — najpierw do Józefa, następnie do jego syna Tadeusza (21 listopada 1908 — 5 listopada 1993), który prowadził ją od 1933. Przed wojną jej klientami byli zarówno polscy, jak i żydowscy mieszkańcy dzielnicy. Była jedyną apteką funkcjonującą w obrębie getta. Jej właściciel jako jedyny Polak otrzymał prawo do stałego przebywania w getcie. Tadeusz Pankiewicz i jego personel — Helena Krywaniuk, Aurelia Danek, Irena Droździkowska — dostarczali mieszkańcom getta nie tylko medykamenty, ale także wiadomości i żywność spoza getta oraz środki umożliwiające uniknięcie deportacji: tuszującą wiek farbę do włosów, luminal, którym uspakajano dzieci schowane w kryjówkach lub przemycane na „aryjską stronę”; apteka stała się także spotkań mieszkających w getcie żydowskich intelektualistów, naukowców i artystów. Podczas akcji wysiedleńczych w 1942 r. personel apteki bezpłatnie wydawał rannym opatrunki i lekarstwa; pomieszczenia apteczne służyły do ukrywania skazanych na deportację do obozów zagłady.
Za działalność na rzecz pomocy i ratowania Żydów Tadeusz Pankiewicz został odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Swoje wojenne wspomnienia opisał w książce pt. "Apteka w getcie krakowskim", po raz pierwszy wydanej w 1947 roku.
Problematykę zagłady Żydów krakowskich w latach 1939-45 ilustrują zgromadzone w muzeum fotografie, dokumenty, plany i nieliczne eksponaty. Dopełnieniem wystawy są krótkie archiwalne filmy przedstawiające życie żydowskie w przedwojennym Krakowie, getcie i obozie koncentracyjnym w Płaszowie.
Bibliografia: Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 123-124; Encyklopedia Krakowa, s. 16, 735; Kronika Krakowa, s. 354; A. Legutko Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 168-169; T. Pankiewicz, Apteka w getcie krakowskim.
|
DO GÓRY ID: 14484 A:
4.
Nagrobek Haima Jakuba Abrahamera
ul. Jerozolimska, teren cmentarza żydowskiego
Inskrypcja [po hebrajsku i po polsku]: tu spoczywa / Chaim Jakób / Abrahamer / zm. 19 ijar 5692 / 25 V 1932 / w 74 roku życia. / spokój jego duszy
Uwagi: nagrobek pochodzi ze zniszczonego przez hitlerowców cmentarza żydowskiego (zał. 1889, zniszczony 1939); od 2004 na terenie cmentarza prowadzone są prace porządkowe, rekultywacyjne i konserwatorskie.
Bibliografia: Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 119-120; K. Grodziska, Cmentarze Podgórza, s. 68-69; A. Legutko-Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 181; SIE, TYM, Odkrywanie z księgą, „Dziennik Polski” 2004, 21 lipca, nr 169 (18 265).
|
DO GÓRY ID: 14502 A:
|
|
5.
Obelisk z tablicą upamiętniający Żydów pomordowanych w obozie płaszowskim
ul. Abrahama, teren b. obozu pracy w Płaszowie
Autor:
Inicjator:
Fundator: Gmina Wyznaniowa Żydowska
Wymiary:
Materiał: kamień wapienny na podmurówce, tablice marmur
Data odsłonięcia:
Inskrypcja na tablicy w języku polskim: [menora, inskrypcja hebrajska] Tu na tym miejscu / skatowano, wymordowano / spopielono / w latach 1943-1945 / kilkadziesiąt tysięcy Żydów / spędzonych z Polski i Węgier / Nie znamy nazwisk pomordowanych / zastąpmy je jednym słowem / ŻYDZI / Tu na tym miejscu / dokonano jednej / z najstraszliwszych zbrodni. / Mowa ludzka nie zna słów /na określenie ohydy tej zbrodni / jej niesamowitego bestialstwa / bezwzględności i okrucieństwa / Zastąpmy je jednym słowem / hitleryzm. // Pamięci pomordowanych, których ostatnim krzykiem rozpaczy / jest cisza płaszowskiego cmentarza / składają hołd / ocaleni z faszystowskiego pogromu / Żydzi //GWŻ Kraków [inskrypcja po hebrajsku]
Bibliografia: Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 123-124; A. Legutko Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 183; Śladami?walk i męczeństwa. Kraków 1939-1945, oprac. K. Kisielewski, Kraków 1984; Czapczyńska, Dokumentacja, t. III.
|
DO GÓRY ID: 14489 A:
6.
Płyta pamiątkowa na mogiłach ofiar terroru
Las Obrony Tyńca
Uwagi: 15 lipca 1942 w tym miejscu hitlerowcy rozstrzelali 90 Żydów z krakowskiego getta Nieznane z nazwiska ofiary pochowano w dwóch zbiorowych mogiłach.
Bibliografia: GKBZH, Ankieta Sądów Grodzkich 9/125; Gąsiorowski, Kuler, s. 295.
|
DO GÓRY ID: 14504 A:
7.
Pomnik upamiętniajacy bieżanowskich Żydów
Bieżanów, Rynek
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał: granit, podstawa beton
Data odsłonięcia: 1987
Inskrypcja: [gwiazda Dawida] Żydzi pomordowani / w latach 1942–1945 / Gruner Abraham / córka Helena / syn Szymon / Soldinger Hirsch / żona Salomea / Weichsel Henryk / (ż)ona Helena / syn Michał / córka Rut
Uwagi: pierwotnie pomnik poświęcony był bieżanowskim Żydom poległym w I wojnie światowej i w wojnie z bolszewikami. Tablica upamiętniająca bieżanowskich Żydów straconych w II wojnie światowej upamiętnia ofiary tego okresu.
Bibliografia: Banaś, Fijałkowska, s. 83-84; Czapczyńska, Dokumentacja, t. III.
|
DO GÓRY ID: 14491 A:
|
|
8.
Pomnik upamiętniający Żydówki węgierskie przebywające w obozie płaszowskim
ul. Abrahama, teren byłego obozu koncentracyjnego w Płaszowie
Autor:
Inicjator:
Fundator: Gmina Wyznaniowa Żydowska
Wymiary:
Materiał: kamień wapienny na podmurówce, tablica marmur
Data odsłonięcia: 2000
Inskrypcja: [gwiazda Dawida] PAMIĘCI TYSIĘCY WĘGIERSKICH ŻYDÓWEK / OFIAR HITLEROWSKICH NIEMIEC / KTÓRE NIEŚWIADOME SWEGO LOSU / DOZNAWAŁY NIEWYOBRAŻALNYCH CIERPIEŃ / CZASOWO WIĘZIONE W KI. PŁASZÓW W OCZEKIWANIU NA TRANSPORT / DO KOMÓR GAZOWYCH / WK.L. AUSCHWITZ-BIRKENAU / GDZIE DROGĄ KU WOLNOŚCI / BYŁY KOMINY PIECÓW KREMATORYJNYCH // w bloku z lewej] A PŁASZÓW TAB AT HULABO HURCOLT MAGYARTZSIDO MAHTIROT EMELEKENEK KRAKÓW MADGAR FOKONZULATUS == [w bloku z prawej] W 56 ROCZNICĘ TRAGEDII / W HOŁDZIE / GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA / POLSCY B. WIĘŹNIOWIE K.L PŁASZÓW
KONSUL GENERALNY REPUBLIKI WĘGIER / SPOŁECZEŃSTWO KRAKOWA / KRAKÓW ANNO DOMINI LIPIEC 2000
Bibliografia: Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 125; A. Legutko Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 183.
|
DO GÓRY ID: 14490 A:
|
|
9.
Pomnik Żydów — pacjentów szpitala psychiatrycznego im. dra Józefa Babińskiego
Autor: Józef Sękowski
Inicjator: Instytut Yad Vashem, Polsko-Izraelskie Towarzystwo Zdrowia Psychicznego, Szpital Neuropsychiatryczny im. J. Babińskiego
Fundator: Prezydent RP, Prezydent Miasta Krakowa, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Fundacja Hender, Bethel-Bielefeld
Wymiary: dwie tablice o wymiarach 120 x 300
Materiał: cokół żelbeton, tablice żeliwo
Data odsłonięcia: 28 czerwca 2007
Inskrypcja: PAMIĘCI Żydowskich PACJENTÓW WYWIEZIONYCH W DNIACH 8 I 11 WRZEŚNIA 1941”; poniżej nazwiska 91 deportowanych
Uwagi: w czerwcu 2002 roku, w 60. rocznicę likwidacji Krajowego Zakładu dla Umysłowo i Nerwowo Chorych w Kobierzynie odsłonięto monument upamiętniający 535 pacjentów wywiezionych do KL Auschwitz i tam straconych. Na dwóch tablicach znalazły się imiona i nazwiska wywiezionych ze szpitala według listy znajdującej się w Archiwum Państwowym w Krakowie.
W 2005 w Instytucie Yad Vashem w Jerozolimie odnaleziona została lista Pacjentów-Żydów, wywiezionych w dniach 8 i 11 września 1941 do żydowskiego Szpitala Psychiatrycznego w Zofiówce pod Otwockiem k. Warszawy. Zginęli oni w Treblince 18 sierpnia 1942. Ich właśnie upamiętniają tablice odsłonięte w 2007.
pierwszy transport, 8.09.1941 משׁלוח ראשׁון ערשטער טראַנספּאָרט
Batist Perla, Blumenfeld Ruchla, Brand Salomea, Danzygier Ewa, Dorflaufer Feiga, Dominitz Perla, Engländer Róża, Fortgang Freida (Franciszka), Fisch-Weinstock Mirla, Flach Anna, Flaster-Ring Etla, Feigla, Gross Rachela, Gretzer Salomea, Danzyger Ewa, Gretzer Elżbieta, Gutter Ernestyna, Hischfeld Golda, Horschauder Helena, Halter Lieba, Isler Sabina, Kirschner Róża, Krumholz Anna, Korn Regina, Löu Sala, Mandel Gitla, Rakower Rudolfina, Rumpler Franciszka, Rebhun Regina, Spira Jachewet, Sochaczewska Regina, Singer Sara, Steinitz Luzie, Schmeidler Katarzyna, Smakowska Gitla, Siemiatizka Lina, Szwarc Franciszka, Szylie Sara, Mirla, Mirek, Urbanska Laura, Vogel Helena, Weindling Genia, Werssman Celina, Weber Peisa, Złotnik Tauba
Drugi transport, 11 września 1941
Blau Frieda, Beer Markus, Brandstätter Perla, Daniłowicz Azryl, Eichenbaum Józef, Eder Berta, Basza;
Flint Icek, Moszek; Grünfeld Józef, Grün Krajna, Goldman Abram, Gitajn Idesa, Horowitz Józef, Hoffmann Janina, Hauptmann Abraham, Kurtz Zygmunt, Kopel Benjamin, Kreimik Chaja, Kapellner Czesława, Kornfeld, Eller Nechemiak, Kaufmann Rachmil, Kornhauser Helena, Licht Leon, Linzenberger Mojżesz, Leser Henryk, Londner Kopel, Mann Blima, Marcowicz Milan, Monderer Mores, Olmer Józef, Ohrenstein Jakub, Prokesz Joch, Rakower Leon, Rotberger Izrael, Rosenzweig Josel, Reichowa Anna, Springer Erna, Scheinowitz Jakub, Matias, Schaumer Józef, Scheinowitz Abraham, Schechtel Szymon, Steuer Rozalia, Schamrotz Hinda, Szmulewicz Tauba, Schönberg Markus, Tichauer Siegbert, Trabka Chaskiel, Salomon; Teitelbaum Racha, Rachela, Vergesslich Chaya, Wasserman Chana, Ziegeltuch Helena
Na kanwie autentycznych wydarzeń powstała powieść Szpital przemienienia Stanisława Lema, w formie filmowej zrealizowana przez Edwarda Żebrowskiego pod tym samym tytułem.
Bibliografia: Archiwum Szpitala Neuropsychiatrycznego im. Babińskiego.
|
DO GÓRY ID: 14488 A:
|
|
10.
Pomnik-mogiła
ul. Miodowa 55, Cmentarz Żydowski
Inskrypcja: Pamięci / pomordowanych Żydów / ofiar ludobójców hitlerowskich / w latach 1939 — 1945
Uwagi: na terenie Cmentarza Żydowskiego pochowano wiele ofiar masowych egzekucji; upamiętnia je pomnik-grobowiec, zbudowany m.in. z macew i ich fragmentów, zwieńczony menorą. Inskrypcja została umieszczona na dużej płycie od frontu pomnika.
Bibliografia: Encyklopedia Krakowa, s. 122; Gąsiorowski, Kuler, s. 74; A. Legutko Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 124 Przewodnik, s. 358.
|
DO GÓRY ID: 14485 A:
11.
Replika macewy Sary Schenirer
ul. Jerozolimska, teren cmentarza żydowskiego
Inskrypcja: TU SPOCZYWA KOBIETA SKROMNA I SPRAWIEDLIWA / PANI SARA SCHENIRER CÓRKA R. BECALELA SCHENIRER / ŻONA RABINA R. ICCHAKA LANDAUA / MATKA W IZRAELU ZAŁOŻYCIELKA SZKOŁY W BET JAAKOW... / PRACOWAŁA DLA BOGA W RADOŚCI / ZAWSZE MIAŁA BOGA PRZED SOBĄ... / ZMARŁA W WIECZÓR SZABATU 26 DNIA PIERWSZEGO MIESIĄCA ADAR 5695 / NIECH JEJ DUSZA ZAWIĄZANA BĘDZIE W WĘZŁY ŻYCIA. / MACEWA ODNOWIONA W ROKU 5763
Uwagi: replika macewy stojącej przed wojną na cmentarzu żydowskim, odtworzona staraniem Fundacji Edukacji Kulturowej i Ekologicznej.
Bibliografia: Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 119-120; K. Grodziska, Cmentarze Podgórza, s. 68-69.
|
DO GÓRY ID: 14503 A:
12.
Tablica upamiętniająca Janusza Korczaka
os. Zgody 13, Młodzieżowy Dom Kultury
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał:
Data odsłonięcia: 1979
Bibliografia: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walki i męczeństwa lata wojny 1939-1945, s. 364; Gąsiorowski, Kuler, s. 277.
|
DO GÓRY ID: 14495 A:
13.
Tablica upamiętniająca Janusza Korczaka
ul. Chmielowskiego 6, Państwowy Dom Dziecka nr 2
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał:
Data odsłonięcia:
Bibliografia: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walki i męczeństwa lata wojny 1939-1945, s. 356; Gąsiorowski, Kuler, s. 13.
|
DO GÓRY ID: 14494 A:
|
|
14.
Tablica upamiętniająca Mordechaja Gebirtiga
ul. Berka Joselewicza 5
Autor: Andrzej Zwolak
Inicjator: Organizatorzy Festiwalu Kultury Żydowskiej
Fundator:
Wymiary:
Materiał:
Data odsłonięcia: 14 czerwca 1992
Inskrypcja: [na łuku wieńczącym tablicę] Bądź zdrów mój Krakowie. [płaskorzeźbione popiersie poety na tle panoramy Krakowa] Mordechaj Gebirtig (1877-1942) – stolarz, poeta, pieśniarz. // [logo FKŻ] III Festiwal Kultury Żydowskiej / 14 VI 92
Uwagi: tablica wmurowana w fasadę domu, w którym mieszkał artysta.
Bibliografia: Czapczyńska, Inwentaryzacja, cz. I; Kronika Krakowa, s. 351; A. Legutko-Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 54, 122-123.
|
DO GÓRY ID: 14493 A:
|
|
15.
Tablica upamiętniająca Ofiary getta
ul. Lwowska 27, fragment muru byłego getta
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 60 cm x 40 cm
Materiał: metal
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: [u góry inskrypcja hebrajska, pod nią:] Tu żyli, cierpieli / i ginęli z rąk / hitlerowskich oprawców. / Stąd wiodła ich / ostatnia droga / do obozów zagłady / fragment murów / getta żydowskiego / 1941-1943
Uwagi: hitlerowcy stłoczyli żydowską ludność Krakowa na terenie wyznaczonego murem getta; obecnie zachowany fragment muru stanowi tragiczną pamiątkę Holokaustu, zarazem dopełnia ekspozycje w oddziałach Muzeum Historycznego m. Krakowa (Stara Synagoga i apteka pod Orłem), obóz płaszowski i inne miejsca pamięci.
Bibliografia: Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 137; Przewodnik po upamiętnionych miejscach walki i męczeństwa lata wojny 1939-1945, s. 365; Gąsiorowski, Kuler, s. 298-299; A. Legutko-Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 178; T. Pankiewicz, Apteka w getcie krakowskim.
|
DO GÓRY ID: 14499 A:
|
|
16.
Tablica upamiętniająca Oskara Schindlera
ul. Lipowa 4
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał:
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: Fabryka Schindlera / Schindler Factory [inskrypcja hebrajska] 1939—1944 / Kto ratuje jedno życie, / jakby cały świat ratował. / Whoever saves one life, saves the world entire. / [inskrypcja hebrajska] / Talmud Yerushalami, Sanhedrin 4:12 / Oskar Schindler / 1908–1974
Uwagi: Oskar Schindler (1908 Zwittau, ob. Svitava, Czechy — 1974 Hildesheim), „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, we wrześniu 1939 r. przybył do Krakowa; na bazie pożydowskiej fabryki „Rekord” założył Niemiecką Fabrykę Wyrobów Emaliowanych (Deutsche Emailwaren-Fabrik), w której zatrudniał ok. 1300 Żydów; uratował od śmierci ok. 1100 osób. Steven Spielberg poświęcił mu film pt. Schindler's List (Lista Schindlera); jego historię opisał kanadyjski powieściopisarz Thomas Keneally w powieści Schindler's Ar (Arka Schindlera); Erika Rosenberg, spadkobierczyni Emilii Schindler, opracowała na podstawie dokumentów i listów dwie biografie: Ich, Oskar Schindler. Die persönlichen Aufzeichnungen, Briefe und Dokumente (Ja, Oskar Schindler. Zapiski, listy i dokumenty) oraz Ich, Emilie Schindler. Erinnerungen einer Unbeugsamen (Ja, Emillia Schindler. Wspomnienia niezłomnej), wydane w Monachium w 2001 r.
Bibliografia: Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 153; Kronika Krakowa, s. 354-355.
|
DO GÓRY ID: 14496 A:
|
|
17.
Tablica upamiętniająca szkołę Bejt Jakow
ul. Św. Stanisława 10
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał: marmur
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: ךה שנ׳ןן צ״ה / ןמטךח ב״ו אןך חךצ״ה/
This building, built and dedicated on 1927, was the / home of the Beth Jacob Teachers’ seminary founded in / 1917 by Sarah Schenirer. It was here that daughters of / Israel, from many corners of central and eastern / Europe, came to study Torah. / A spark kindled in Krakow Grew to a Flame that / Radiated throughout Poland and across the oceans. This / Light of Torah continues to illuminate the hearts and / Minds of Jewish girls thruoghout the World. // W budynku tym mieściła się żeńska szkoła Bet Jakow, założona przez Sarę Schenirer w roku 1917. Budynek wybudowany w 1927 roku był miejscem dla dziewcząt / żydowskich, które przyjeżdżały z różnych stron świata, aby studiować Torę. // Rededicated by the Sarah Schenirer bommemorative mommittee / Agudah Women of America / May 2001 א״ך השם״א
Uwagi: Żeńską szkołę Bejt Jakow (Bejs Jakob) w roku 1917 założyła Sara Szenierer. Dziewczęta uczyły się Tory, hebrajskiego, liturgii. Siedziba przy ul. św. Stanisława została otwarta w 1929, działała do 1939.
Bibliografia: Encyklopedia Krakowa, s. 52.
|
DO GÓRY ID: 14501 A:
|
|
18.
Tablica upamiętniająca szkoły żydowskie
ul. Brzozowa 5 – róg ul. Podbrzezie 1, fasada kamienicy
Autor:
Inicjator: Związek Krakowian w Izraelu, Komitet Opieki nad Pamiątkami Kultury Żydowskiej
Fundator:
Wymiary: 60 cm x 80 cm
Materiał: odlew żeliwny
Data odsłonięcia: 1987
Inskrypcje: [tablice po polsku i po hebrajsku, inskrypcja na tablicy polskiej:] W tych budynkach przy ul. Brzozowej 5 / i Podbrzezie 1 mieściły się trzy uczelnie / żydowskiego Towarzystwa / Szkoły Ludowej i Średniej: // Hebrajska Szkoła Powszechna / Gimnazjum im. Chaima Hilfsteina / Męska Szkoła Rzemiosł // Po 35 latach funkcjonowania tych szkół / (1904-1939) zostały one zlikwidowane / przez niemieckich najeźdźców / a nauczyciele i uczniowie podzielili los krakowskich Żydów // Tablicę tę wmurowali w 1987 roku / Związek / Krakowian / w Izraelu = Komitet Opieki / nad zabytkami / kultury żydowskiej
Uwagi: W szkole przedmioty ogólne prowadzone były po polsku, judaistyczne po hebrajsku; nauczycielami byli m.in. filolog Samuel Stendig, Bencion Rappaport, hebraista Bencion Katz, matematyk Hirsz Szerer.
Bibliografia: Encyklopedia Krakowa, s. 1106; A. Legutko Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 123.
|
DO GÓRY ID: 14498 A:
|
|
19.
Tablica upamiętniająca uczestników akcji na Cyganerię
ul. Skawińska 2, fasada kamienicy
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał: metal
Data odsłonięcia: 9 lipca 2000
Inskrypcja: Pamięci / Bohaterów Getta Krakowskiego / Ż.O.B. Hechaluc Halochem i ich komendanta: / Aharon (Dolek) Liebeskind / którzy z tego miejsca wyruszyli na wielką akcję odwetową przeciw hitlerowskim mordercom w tzw. / Noc Cyganerii – 22 grudnia 1942 r. /// לבך
ךל׳ל // In Memory of / the Fighters of Ghetto / Cracow „Hehalutz Halochem” And their commander Aharon (Dolek) Liebeskind / Who from here went out to takie Venceance / Against the Nazi Murdereres. And on December 22.1942 / Carried out the Action „Cyganeria Nacht”
Uwagi: Tablica upamiętniająca akcję znajduje się na fasadzie kamienicy przy ul. Szpitalnej, →rozdział Walka Zbrojna.
Bibliografia: Kronika Krakowa, s. 350; http://izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/martyrologia_plaszow.html.
|
DO GÓRY ID: 14500 A:
|
|
20.
Tablica upamiętniająca uratowanie w klasztorze OO. Cystersów w Mogile Żyda Emanuela Tenenwurzla
ul. Klasztorna 11, obejście Opactwa Cystersów w Mogile, Ołtarz Pamięci Narodowej
Autor tekstu: Emanuel Tenenwurzel
Inicjator: Emanuel Tenenwurzel
Fundator: Emanuel Tenenwurzel
Materiał: metal
Data odsłonięcia: 19 kwietnia 1990
Inskrypcja: Ten, który wszystkim serca swe otwiera / Francuzem jest, gdy Francja cierpi, Grekiem, / Gdy naród grecki z głodu obumiera, Ten jest z ojczyzny mojej, jest człowiekiem. / — Antoni Słonimski, 1943r. // W okresie pożogi wojennej, szaleństwa i obojętności świata, / tu w Mogile odnalazł oazę nadziei Żyd, Emanuel Tenenwurzel / z Miechowa. Ukrytego pod nazwiskiem "Jan Wójcik" przyprowadził / do klasztoru Stanisław Gadomski. W okresie, gdy z rozkazu / Hitlera w chrześcijańskiej Europie systematycznie unicestwiano / naród żydowski, a w Polsce za pomoc Żydom groziła śmierć, / ówczesny opat Robert Kuchar zachowując wierność zasadzie miłości bliźniego dał schronienie 14—letniemu / chłopcu. // W podziękowaniu za życie w okresie . od sierpnia 1942r. do kwietnia 1943r. / prof. dr. Emanuel Tenenwurzel—Tanay / Detroit, Michigan, USA / 19 kwietnia 1990r.
you, who’re opening all your heart’s acumen, / you’re french, when France is Moaning in despair. / you’re Greek, with Greece in Hunger’s flare. / You’re coming from my native land, you’re human. / — Antoni Słonimski, 1943 // here in Mogila, during the wartime conflagration, frenzy and / apathy of the World, a Jew, Emanuel Tenenwurzel from Miechow, / found his oasis of Hope. With False papers for the name of „Jan Wojcik”, he was brought to the monastery. In the times when, by Hitler’s command, european jewry was undergoing mass / annihilation in the heart of the christian world, when in Poland, helping jews waspunished by death, abbot Robert Kuchar, Faithful to the idea of christian love, offered shelter to the young jewish boy. // In gratitude for life from August 1942 — April 1943 / Emanuel Tenenwurzel—Tanay, professor of psychiatry / Detroit, Michigan USA / 19 April 1990
|
DO GÓRY ID: 14505 A:
|
|
21.
Tablica upamiętniająca zniszczoną bóżnicę
ul. Józefa 38, fasada kamienicy
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 80 cm x 50 cm
Materiał: marmur
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: [gwiazda Dawida, inskrypcja hebrajska] / W tym budynku mieściła się / wysoka bóżnica / zbudowana w XVI w. / zniszczona w 1939 r. / przez okupacyjne / władze niemieckie
|
DO GÓRY ID: 14497 A:
|
|
22.
Tablica upamiętniająca Żydowską Organizację Bojową
ul. Piwna 27, róg pl. Bohaterów Getta 6, fasada budynku
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał: marmur
Data odsłonięcia: marzec 1948 [Gąs., Kul.: 11 kwietnia 1948]
Inskrypcja: 1939 = pamięci = 1945 / bohaterów / i męczenników / ghetta krakowskiego / zamordowanych przez / barbarzyńców niemieckich // w domu tym mieściła się siedziba Żyd. / Organizacji Bojowej / Tablicę tę wmurował / W piątą roczni / cę likwidacji ghetta krakowskiego / Komitet Obywatelski – 15 marca 1948.
Uwagi: Żydowska Organizacja Bojowa powstała w Krakowie po wysiedleniach Żydów; prowadziła akcje sabotażowe i zamachypo tzw. aryjskiej stronie; najbrdziej znaną akcją był atak na krakowski lokal tylko dla Niemców — Cyganerię przy ul. Szpitalnej, przeprowadzony 22 grudnia 1943 wespół z członkami PPR (→ patrz rozdział Walka zbrojna); ŻOB tworzyli m.in. Hersz Bauminger i Bernard Halbreich (wcześniej w organizacji Haszomer Hacair), Adolf Lebeskind, Szymon Draenger (Akiba), Abraham Leibowicz (Dror).
Bibliografia: Adamczewski, Kraków, s. 273; Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 138-139; „Dziennik Polski” 1948 nr 99 s. 6; Gąsiorowski, Kuler, s. 283; T.L. Kubica, Oni zrobili z tego legendę, „Gazeta Krakowska” 1980, 30 czerwca; Kronika Krakowa, s. 354; A. Legutko-Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 168, 171; T. Pankiewicz, Apteka w getcie krakowskim, Kraków 1947; Przewodnik po upamiętnionych miejscach walki i męczeństwa lata wojny 1939-1945, s. 364.
|
DO GÓRY ID: 14492 A:
|
|
|
|
